Szlak Waloński - Szklarska Poręba

Uwaga

There is no category chosen or category doesn't contain any items

Szczegóły: 28 kwiecień 2010; Poprawiono: 22 lipiec 2019

Walończycy

Walończycy - to dawni poszukiwacze minerałów oraz kamieni szlachetnych, którzy przybyli w Karkonosze i Góry Izerskie. Nazywano tak: ”... wszelkich cudzoziemskich Wenecjan, Florentyńczyków lub innych Walonów, którzy jako ludzie gór, poszukiwacze kamieni czy też biegli w szkle, przeszukiwali góry.”
Walońską “stolicą” była Stara Wieś Szklarska - dziś część Szklarskiej Poręby Dolnej. Powstała tutaj osada z kaplicą na Orlej Skale, karczmą i lipą sądową. Walończycy wskazywali hutnikom miejscowe złoża kwarcu. Pierwsza huta szkła wymieniona jest w dokumencie z 7.08.1366 r. jako "od dawna już znajdująca się w Szklarskiej Porębie”. Nad rzeką Kamienną znajdowała się witriolejnia – zakład wytwarzający z łupków pirytu kwas siarkowy.
Opodal wodospadu Szklarka Walończycy odkryli złoża dymnego kwarcu, a w dolinie Kamiennej złoto i ametysty. Szczególne znaczenie miał Chybotek – dający się rozkołysać głaz, który według walońskich legend zamykał dostęp do ukrytych skarbów.
Dziś w Szklarskiej Porębie czynne są dwa specjalistyczne muzea: Muzeum Mineralogiczne (Marysin, ul. J. Kilińskiego 20) i Muzeum Ziemi (Szklarska Poręba Średnia, Szosa Jeleniogórska 9). Aktywnie działa "Sudeckie Bractwo Walońskie”, kultywując dawne tradycje i obrzędy.

Szlak prowadzi ze Szklarskiej Poręby Dolnej spod kościoła cmentarnego p.w. Matki Boskiej Różańcowej (tutaj też dogodne parkingi dla samochodów), obok Lipy Sądowej, koło miejsca lokalizacji najstarszej huty szkła, doliną Kamieńczyka, następnie poprzez wodospad Szklarki, Starą Chatę Walońską, Muzeum Ziemi, Muzeum Wlastimila Hofmana, Złoty Widok, Grób Karkonosza, Chybotek z powrotem na parkingi do Szklarskiej Poręby Dolnej.

Jest to trasa łatwa, dostępna dla wszystkich turystów niezależnie od wieku i stopnia przygotowania, bogato ilustrowana tablicami z opisami ciekawszych miejsc szlaku, oznaczona jako ścieżka dydaktyczna kolorem czerwonym. „Szlak Waloński” został dodatkowo opisany w niewielkim przewodniku z dołączoną mapą sytuacyjną, która jest dostępna w Referacie Promocji Miasta w centrum Szklarskiej Poręby przy ul. Jedności Narodowej 1 A.

Dodatkową atrakcją jest możliwość spróbowania walońskich smakołyków, serwowanych w niektórych miejscowych restauracjach i piekarniach. Wykaz miejsc z przysmakami walońskimi poniżej.

Walonowie, tajemniczy przybysze z Europy Zachodniej, pojawili się w Karkonoszach i Górach Izerskich już w XI wieku. Trudnili się poszukiwaniem minerałów i kamieni szlachetnych. Byli tajnym stowarzyszeniem, stanowiącym hermetyczną grupę, szanowaną za ponadprzeciętne umiejętności odkrywania bogactw naturalnych. Z czasem zaczęto tak nazywać wszelkich cudzoziemskich Wenecjan, Florentyńczyków lub innych Walonów, którzy jako poszukiwacze kamieni
przeszukiwali góry.
Walonowie dzięki odkryciom złóż kwarcu w Górach Izerskich, zapoczątkowali powstawanie hut szkła wskazując hutnikom ich złoża. Na przełomie XIII i XIV wieku w Szklarskiej Porębie Dolnej powstała osada poszukiwaczy skarbów oraz hutników szkła zwana Starą Wsią Szklarską z kaplicą na Orlej Skale.
Pierwsza Huta szkła wymieniona jest w dokumencie z 7 sierpnia 1366r jako „od dawna już istniejąca w Szklarskiej Porębie”. Huty te nazywano wędrującymi bądź leśnymi. Do ich opału służyło przede wszystkim bukowe drewno. Kiedy po wycięciu lasu brakowało surowca, huty przenoszono coraz wyżej w górę Szklarskiego Potoku.
Pod koniec XVIII wieku nad rzeką Kamienną powstała niewielka witriolejnia - zakład wytwarzający kwas siarkowy z wydobywanych pod Zakrętem Śmierci pirytów. Stosowano go przy produkcji prochu strzelniczego, atramentu i farb do sukna.
W dolinie rzeki Kamiennej, Walonowie odkryli złoża ametystów i złota, a niedaleko wodospadu Szklarki - kwarc dymny. Ogromne znaczenie dla poszukiwaczy skarbów miał Chybotek - granitowy blok skalny, który według legendy, zamykał dostęp do podziemnego skarbca. Obecnie Chybotek stanowi atrakcję turystyczną. Ten ogromny głaz jest ułożony w tak specyficzny sposób, że wystarczy użyć trochę siły, aby wprawić go w ruch wahadłowy.
Dzisiaj i Ty możesz poczuć aurę wielowiekowej historii poszukiwaczy skarbów, przemierzając śródleśne ścieżki. Odkrywając tajemnicze symbole walońskie wykute na skałach, być może odnajdziesz drogę do ukrytych skarbów…
Pierwsza pętla Szlaku Walońskiego ma formę ścieżki dydaktycznej. Przebiega przez miejsca, w których Walonowie prowadzili swoje poszukiwania i dokonali wielu cennych odkryć mineralogicznych. Druga pętla ma na celu ukazanie, w jaki sposób obecność Walończyków wpłynęła na dawnych i dzisiejszych mieszkańców Szklarskiej Poręby.
Niewątpliwie najważniejszą postacią związaną z rozwojem tradycji walońskiej w Szklarskiej Porębie był nieodżałowanej pamięci Juliusz Naumowicz - założyciel i Wielki Mistrz Sudeckiego Bractwa Walońskiego.
Dziś w mieście pod Szrenicą można dodatkowo odwiedzić muzeum mineralogiczne, napić się walońskiego piwa, spróbować walońskiego chleba, czy potraw walońskich. Warto również sięgnąć do regionalnych publikacji dr Przemysława Wiatera - autora m.in. książki „Walonowie u Ducha”. W ofercie miejscowych sprzedawców znaleźć można także niezwykłe wyroby jubilerskie wykonane z unikatowych minerałów. Dzięki idei walońskiej Szklarska Poręba nosi dziś dumne miano „Mineralogicznej Stolicy Polski”.
Projekt zrealizowany w ramach współpracy: Stowarzyszenie Zdolna Dolna, Sudeckie Bractwo Walońskie, Gildia Przewodników Sudeckich, Referat Promocji Miasta Szklarska Poręba.

Przebieg szlaku

Pętla I

„Kościół Matki Boskiej Różańcowej” Najstarszy zachowany kościół w Szklarskiej Porębie pochodzący z około 1650 r. Na południowej i zachodniej ścianie barokowe i klasycystyczne nagrobki rodziny Preusslerów - założycieli i właścicieli tutejszych hut szkła.
„ Lipa sądowa” Stara Wieś Szklarska - najstarsza część Szklarskiej Poręby, powstała w początkach XIV w., w swych początkach związana z walońskimi poszukiwaczami kamieni i minerałów szlachetnych oraz z hutnictwem szkła Z czasem założono tutaj wieś, z karczmą i lipą sądową - miejscem, gdzie wójt stanowił lokalne prawo.
„Najstarsza huta szkła” W obniżeniu terenu nad Szklarskim Potokiem znajdowała się najstarsza huta szkła wzmiankowana w dokumencie z dnia 7.08.1366 r. jako "od dawna już znajdująca się w Szklarskiej Porębie”. Walończycy wskazywali miejscowym hutnikom złoża kwarcu, które były podstawowym surowcem do wytopu szkła.
„ Stróżna” Granitowa skała związana z buntem chłopskim w latach 1587-1589, który objął także dobra Schaffgotschów w okolicach Jeleniej Góry. z tego miejsca przez prawie 2 lata chłopi bronili dostępu zamykając drogę do Szklarskiej Poręby Dolnej. Do 1945 r. pomnik przyrody.
„Witriolejnia” Zakład wytwarzający z łupków pirytu kwas siarkowy. Do początków XIX w. był to największy taki zakład w Prusach. Piryt, zwany też „złotem głupców”, wydobywany był w pobliskich sztolniach położonych koło Zbójeckich Skał.
„Rzeka Kamienna” Nazwę swoja Kamienna wzięła od kamienistego koryta rzeki. W Kamiennej i jej dopływach Walończycy wydobywali złoto i kamienie szlachetne. Świadczą o tym nazwy strumieni „Czarna Płóczka”, „Półcznik”, „Złoty Potok”, „Szafirowa Struga”, „Rudnik”.
„Wodospad Szklarki” W okolicy wodospadu Szklarka wydobywany był przez walońskich poszukiwaczy minerałów i kamieni szlachetnych rzadki, wysoko ceniony w średniowieczu kwarc dymny.
„Stara Chata Walońska” Niegdyś siedziba Wielkiego Mistrza Sudeckiego Bractwa Walońskiego.
„Czerwona Jama” Dawne złoże pegmatytów. Projektowana kapliczka św. Wawrzyńca, patrona walońskich poszukiwaczy minerałów i kamieni szlachetnych, którego święto obchodzone jest corocznie 10 sierpnia.
„Muzeum Ziemi JUNA” Możliwość zwiedzenia i zakupu minerałów z Karkonoszy, Gór Izerskich, a także z innych stron świata. Obok „Karczma Głodowa” - regionalne potrawy na sposób waloński i Skansen Waloński - zrekonstruowana płuczka walońska na Czeskiej Strudze służąca do wydobycia złota i kamieni szlachetnych
„Dom Wlastimila Hofmana” W tym domu - dziś muzeum w latach 1947-1970 mieszkał Wlastimil Hofman, „malarz wewnętrznego blasku”, największa indywidualność artystyczna powojennych Karkonoszy.
„Grób Karkonosza” Tutaj Duch Gór - Karkonosz, wypędzony przez złych ludzi ze swojej odwiecznej siedziby na Równi pod Śnieżką, patrząc na umiłowane góry, zmarł ze zgryzoty i znalazł miejsce wiecznego spoczynku.
„Złoty Widok” Panorama Karkonoszy od Śnieżki poprzez Słoneczniki, Długi Grzbiet, Wielki Szyszak, Śnieżne Kotły, Łabski Szczyt po Szrenicę. Od średniowiecza miejsce chętnie odwiedzane przez Walończyków, ludzi gór i turystów.
„Chybotek” Granitowy, dający się rozkołysać głaz, według legend zamyka dostęp do ukrytych skarbów. Chybotek miał szczególne znaczenie dla poszukiwaczy minerałów i kamieni szlachetnych. Uważany za miejsce, z którego Walończycy po odbyciu stosownych obrzędów rozpoczynali swoje wyprawy.
Orla Skała. W średniowieczu znajdowała się tutaj kaplica pielgrzymkowa z cudownym obrazem Matki Boskiej. Było to miejsce szczególne, chętnie odwiedzane przez walońskich poszukiwaczy skarbów, minerałów i kamieni szlachetnych przed wyruszeniem w góry. Dziś pod gościnnym dachem można skosztować walońskiego jadła i napitków.

Pętla II

Muzeum Ziemi JUNA. Możliwość podziwiania ekspozycji minerałów z Karkonoszy, Gór Izerskich oraz eksponatów z innych stron świata. Obok znajduje się zrekonstruowana płuczka walońska na Czeskiej Strudze służąca do wydobycia złota i kamieni szlachetnych.
Żelazny Tygiel Waloński. Jedyny tego rodzaju skansen w Karkonoszach odtwarzający średniowieczne urządzenia górnicze i hutnicze. Tygiel Waloński pozwala przenieść się w czasy walońskich poszukiwaczy złota, kamieni i minerałów, przeszukujących od XII wieku Sudety. Pod opieką przewodnika można tutaj oglądać unikatowe urządzenia wydobywcze i zobaczyć hutnika czy kowala przy dawnym warsztacie pracy. Niektóre z machin są udostępnione zwiedzającym pod nadzorem przewodnika. Dzięki temu można poznać trud pracy sudeckich Walończyków.
Leśna Huta. Możliwość oglądania wytopu form szklanych. Hutnicy używają przy tym dawnych narzędzi, co nadaje produkowanym tutaj przedmiotom dodatkowego waloru rzemieślniczej perfekcji. Tu możesz podglądnąć i posłuchać mistrzów szklarskich i nabyć oryginalne szklane pamiątki.
Stara Chata Walońska. Niegdyś siedziba Wielkiego Mistrza Sudeckiego Bractwa Walońskiego.
Sowiniec. Granitowe skały. Jedno z licznych miejsc poszukiwań przez Walończyków pegmatytów i kwarców dymnych. Przez Sowiniec przebiega niebieski szlak turystyczny prowadzący na Wieczorny Zamek oraz kopalnię kwarcu "Stanisław".
Dom Carla i Gerharta Hauptmannów. Gerhart Hauptmann - dramatopisarz, uhonorowany w 1912 roku literacką Nagrodą Nobla.
Carl Hauptmann - filozof, literat, zasłynął za sprawą "Księgi Ducha Gór", będącej zbiorem dziewięciu przygód legendarnego Władcy Karkonoszy.
Z braćmi Hauptmann zaprzyjaźniony był "profesor od czarownic", badacz dawnych walońskich tradycji Will - Erich Peuckert, który dziś jest patronem Gildii Przewodników Sudeckich (www.gildia-przewodnicy.pl). Obecnie mieści się tutaj muzeum poświęcone twórczości braci Hauptmannów.
Walonowie i Joannici. Walonowie dzięki odkryciom minerałów przyczynili się do penetracji tych terenów m.in. przez Joannitów. W 1281r książę lwówecki Bernard nadał strzegomskim Joannitom 250 łanów ziemi w Górach Izerskich, do których zakonnicy dokupili jeszcze 100 łanów w celu poszukiwania złota i szlachetnych kamieni.
Leśny Krajobraz. W przeszłości Kotlinę Jeleniogórską niemal w całości pokrywały lasy liściaste. Wraz z rozwojem hutnictwa szklarskiego, opalanie pieców hutniczych doprowadzało do znacznego wylesienia gór. Dopiero na początku XIX w. zaczęto nasadzać lasy świerkowe, które nigdy nie występowały naturalnie w tej części Sudetów i są sztucznym elementem tutejszego krajobrazu.
Sztolnie pirytu. Utworzone w XVIII w. Wydobycie pirytu w Szklarskiej Porębie wiąże się z jej najdawniejszą historią. Jednym z obszarów działalności Walonów było wydobycie pirytu, zwanego ze względu na swój mieniący się kolor "złotem głupców".
Zbójeckie Skały. Długa na 100m grupa skalna. Wznosi się nad Mniszym Lasem. Otoczenie Zbójeckich Skał stało się w XVIII w. rejonem górniczym, gdy Christian Melchior Preller z Podgórzyna uruchomił witrolejnię i potrzebował pirytu do produkcji kwasu siarkowego.
Szklarska Poręba Dolna. Najstarsza część Szklarskiej Poręby, powstała w początkach XIV w. W swych początkach związana była z walońskimi poszukiwaczami skarbów oraz z hutnictwem szkła. Z czasem założono tutaj wieś z karczmą sądową - miejscem gdzie wójt stanowił lokalne prawo.
Skarbiec Waloński. Wydobywane w Karkonoszach i Górach Izerskich kamienie szlachetne - szafiry czy rubiny były poddawane obróbce szlifierskiej. Ametysty, topazy, turmaliny, granaty oraz kryształy górskie służyły do wyrobu biżuterii, florenckich mozaik i szkieł weneckich. Na terenie znajdującego się w tym miejscu DW "Jaś" - dawny "Gasthof zum Wachstein", znajduje się galeria reprodukcji starych zdjęć Szklarskiej Poręby Dolnej oraz bar Skarbiec Waloński, gdzie można spróbować jadła i napitków walońskich (Sakiewki walońskie, pasztet).
Chata Izerska. Miejsce, przez które prowadzą dwie pętle "Szlaku Walońskiego". Możesz tu spróbować walońskiego jadła, napić się walońskiego piwa, odpocząć i wyruszyć na walońską wędrówkę.

Walońskie smakołyki

Placek Waloński - Restauracja „Metafora” , ul. Objazdowa1
Pierogi Walońskie - „Karczma Karkonoska” , ul. 1-go Maja 11a
Żurek Waloński - Restauracja „Kaprys”, ul. Jedności Narodowej 12
Chleb Waloński, Precle Walońskie - Piekarnia Państwa Kukiełka, "Piekarnia Górska” Państwa Raźny, ul. Jedności Narodowej 10
Maślane Ciasto Walońskie, Kołacz Waloński - Piekarnia "Pod Zegarem” Państwa Stochaj, ul. Jedności Narodowej 1
Precle i Precelki Walońskie, Kulebiaki Walońskie - Piekarnia Państwa Baca, ul. Chopina 2
Izerskie kluski Walońskie, Bigos Wiedźmy Walońskiej - Chata Izerska, ul.Piastowska 32
Sakiewki walońskie i pasztet waloński – „Skarbiec Waloński” D.W. Jaś, ul. Piastowska 27